– Chcemy podkreślić znaczenie wielowiekowej tradycji tej podstawowej instytucji życia politycznego Polski jaką jest parlament. Chodzi nam o uznanie jego roli i wpływu na polityczną świadomość Polaków oraz innych narodów naszej części Europy – powiedział marszałek Sejmu Marek Kuchciński otwierając międzynarodową konferencję naukową „Sejm I Rzeczypospolitej – parlament wielu narodów a europejskie reprezentacje stanowe”.

Wydarzenie odbyło się w stołecznym Zamku Królewskim i było oficjalną inauguracją tegorocznych obchodów 550-lecia Parlamentaryzmu Rzeczypospolitej.

W Konferencji, oprócz Marszałka Sejmu, wzięli udział także wicemarszałkowie: Beata Mazurek i Ryszard Terlecki. Ponadto Sejm reprezentowali: Szef Kancelarii Agnieszka Kaczmarska i zastępcy: Adam Podgórski oraz Dariusz Salamończyk.

Marek Kuchciński podkreślił, że jest to pierwsze wydarzenie organizowane w ramach tegorocznych obchodów. Zauważył, że polski Sejm i parlamentaryzm należą do najstarszych na świecie. Zaznaczył również, że chodzi nie tylko o daty i rocznice, ale przede wszystkim o podkreślanie znaczenia tradycji podstawowej instytucji życia publicznego Polski, jaką jest parlament. – Chodzi nam o uznanie jego roli i wpływu na polityczną świadomość Polaków oraz innych narodów naszej części Europy -powiedział. Jak oświadczył, „istotą tej politycznej świadomości, jest przekonanie, że byliśmy i jesteśmy ludźmi wolnymi, którzy sami kształtują swój polityczny los, a jako gospodarze we własnym domu możemy stanowić sami o sobie”. Podsumowując Marszałek Sejmu zaznaczył, że można „różnie oceniać” ustrój dawnej Rzeczpospolitej, ale „wszyscy zgodzą się z prostym stwierdzeniem, że Rzeczpospolita nigdy nie zaznała, ani nie uznała władzy absolutnej, w przeciwieństwie do wielu innych państw Europy Zachodniej”. – Absolutyzm był zawsze obcy naszej świadomości politycznej i po dzień dzisiejszy jest dla nas nie do przyjęcia. Jako gospodarze we własnym domu stanowiliśmy, stanowimy i stanowić będziemy sami o sobie – zakończył Marszałek Sejmu.

W imieniu środowiska historycznego konferencję zainaugurował prof. Bogdan Szlachta, który  podkreślił, że pamięć o parlamentaryzmie przetrwała przez cały okres zaborów. – Ta konferencja może rozpocząć proces ujawniania wagi polskiego parlamentaryzmu, refleksji podejmowanej nad parlamentaryzmem na tych ziemiach – powiedział.

Po ceremonii otwarcia wybitni eksperci – przedstawiciele środowisk naukowych z Polski, Węgier, Litwy, Białorusi oraz Ukrainy, specjalizujący się w badaniach nad różnymi okresami i aspektami rozwoju Sejmu, a także nad historią parlamentów innych krajów europejskich, przedstawili aktualny stan badań nad polskim parlamentaryzmem. Wśród innych wątków poruszonych przez prelegentów konferencji znalazły się tematy związane z genezą ustroju parlamentarnego, parlamentaryzmem jako czynnikiem integracji Rzeczypospolitej i kulturą polityczną szlachty. Omówiono również osiągnięcia staropolskich sejmów.

Prof. Wacław Uruszczak z Uniwersytetu Jagiellońskiego, którego badania dowodzą, że pierwszy polski sejm dwuizbowy obradował w Piotrkowie w 1468 r., podkreślił, że Sejm był niezwykle ważnym podmiotem państwa. – Był to organ, który jednoczył Rzeczpospolitą i był on w dużej mierze powodem jej wielkości. Był też w istocie wyobrażeniem wspólnego dobra – powiedział. Prof. Uruszczak przypomniał, że w świetle badań pierwszym sejmem walnym Królestwa Polskiego z udziałem posłów wybieranych na sejmikach, a więc „dwuizbowym” nie był sejm piotrkowski z 1493 roku – jak do niedawna powszechnie uważano – lecz sejm obradujący w Piotrkowie w październiku 1468 roku, co opisał Jan Długosz.

Prof. Andrzej Nowak z Uniwersytetu Jagiellońskiego zwrócił uwagę, że rzeczywiście można zastanawiać się, czy początki polskiego parlamentaryzmu dotyczą 1468, czy 1493 roku. – Przecież można również głęboko wstecz przesunąć te rozważania i nawet niektórzy jeszcze w XIX wieku historycy próbowali przesunąć tę datę do roku 1180, czyli do Zjazdu w Łęczycy – zaznaczył. Prof. Wojciech Fałkowski nakreślił proces powstawania Sejmu Walnego wskazując, że zjazdy powszechne a następnie Sejm Walny stworzyły instytucjonalną formę przetargu, negocjacji i sporu z władzą i konkurencyjnymi środowiskami.

Mając na uwadze początki polskiego parlamentaryzmu uczestnicy konferencji wysłuchali referatu profesora Dániela  Bagiego z Uniwersytetu w Pécs, który z kolei zreferował okres andegaweński, a także opowiedział o początkach parlamentaryzmu w Królestwie Węgierskim.

Inny z uczestników panelu prof. Dariusz Makiłła – reprezentujący Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie – referując powstawanie ogólnopaństwowych zgromadzeń i reprezentacji, zastanawiał się jakie skutki wywołały powyższe zdarzenia. – Daje to nam wyjaśnienie pewnych mechanizmów działania, a następnie późniejszych paktów władzy, które zaważyły na funkcjonowaniu całych państw w wiekach następnych – zreasumował.

Natomiast prof. Jűratë Kiaupienë z Instytutu Historycznego na Wilnie przedstawiła działalność Sejmu Wielkiego Księstwa Litewskiego w okresie do Unii Lubelskiej 1569 r. Wykład ukazał rolę litewskiego parlamentu w procesie modernizacji Rzeczpospolitej. Narrację historyków reprezentujących badania strony litewskiej uzupełnił głos dr. Andreja  Radamana z Instytutu Historii Narodowej Akademii Nauk Białorusi, który opowiedział historię litewskiego parlamentarzysty drugiej połowy XVI w. Malchera  Żygimintowicza  Snowskiego  Grawża. Z kolei prof. Natalia Starczenko z Narodowej Akademii Nauk Ukrainy ukazała jak sejmy pośrednio wpływały na kształtowanie świadomości narodowej szlachty Ukrainy, co odbywało się poprzez postulaty „województw ukraińskich”, które artykułowały swoje postulaty na sejmach i w praktyce sądowej na przełomie XVI i XVII w.

W kolejnej części dr hab. Robert  Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego zreferował funkcjonowanie sejmu Rzeczypospolitej w ostatnich latach panowania króla Jana III Sobieskiego (1688-95). – Momentów kryzysowych było sporo, jeden z nich to próba zerwania przez posłów żmudzkich sejmu elekcyjnego, który wybrał Sobieskiego na króla – przypomniał. – Dramatycznie pogarszała się jakość sejmowania, posłowie często pracowali po 4 miesiące. Następowała petryfikacja systemu. Sejmy z lat 1688-95 funkcjonowały źle – wyjaśnił.

Prof. Witold Filipczak  z Uniwersytetu Łódzkiego w referacie „Sejm a władze wykonawcze w latach 1764–1786” opisał sytuację w Rzeczypospolitej po śmierci Augusta III i przedstawił walkę między stronnictwem Czartoryskich a ugrupowaniem sasko-republikańskim, która toczyła się na sejmikach przed-konwokacyjnych.  Zaś prof. Andrzej Stroynowski z częstochowskiej Akademii im. Jana Długosza mówił o zmianach pozycji senatu Rzeczypospolitej w okresie od sejmu niemego do uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Omawiał różne koncepcje reform izby, m.in. propozycję zmniejszeniu jej liczebności czy zwiększenia uprawnień.

Po zakończeniu trzeciego panelu dyskusyjnego odbyła się podsumowująca dyskusja „Parlamentaryzm Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów”. Uczestnicy konferencji rozmawiali o postulatach i problemach badawczych. Sesję prowadził prof. dr hab. Edward Opaliński. – Warto podjąć problem konfederacji sejmowych i ich genezy – powiedział.

Konferencja została zorganizowana przez Kancelarię Sejmu w Zamku Królewskim, a wydarzenie jest częścią komponentu naukowego obchodów 550-lecia Parlamentaryzmu Rzeczypospolitej. Wiąże się także z nadchodzącą 100. rocznicą Odzyskania Niepodległości i zebrania się Sejmu Ustawodawczego 10 lutego 1919 roku.

Sejm